HIV: w Polsce występują niepokojące trendy

W cieniu pandemii COVID-19 trwa ta stara – zakażeń HIV. W Polsce występują niepokojące trendy: z jednej strony pogłębiający się niedostatek wiedzy na temat transmisji HIV, z drugiej – dramatycznie niska skłonność do testowania się w kierunku zakażenia. Tymczasem testy są darmowe, a w razie zakażenia leczenie jest dostępne i umożliwia zupełnie normalne życie. W tym kontekście lepiej nie dawać się zwieść oficjalnym statystykom – zakażeń jest na pewno więcej niż się to raportuje.

- Dla mnie jest to socjologiczny fenomen. Z jednej strony jako społeczeństwo mamy tak niski poziom wiedzy, że sądzimy, iż można zakazić się HIV w codziennych błahych sytuacjach, jak na przykład poprzez dotykanie klamek (co oczywiście jest nieprawdą), a z drugiej tak mało się testujemy. Tylko jeden na 10 dorosłych Polaków kiedykolwiek wykonał test w kierunku HIV. Co się dzieje, że tak bardzo wierzymy, że HIV nas nie dotyczy? – komentuje Magdalena Ankiersztejn-Bartczak z Fundacji Edukacji Społecznej.

Niedawno w ramach akcji edukacyjnej „Mówię o HIV” realizowanej dzięki wsparciu Gilead Sciences przeprowadzono w mediach społecznościowych quiz z wiedzy o drogach transmisji HIV oraz kwestiach wykrywania zakażenia (ankietę przeprowadziła Fundacja Teraz Wy).

Okazało się, że co szósty młody człowiek uważa, że można się zakazić przez dotykanie mebli lub elementów małej architektury i dlatego „lepiej często myć i dezynfekować ręce, zwłaszcza w miejscach publicznych, bo być może ławki, poręcze i przyciski były dotykane przez osoby z HIV”. Uwaga! To oczywiście nieprawda.

Prawie co piąty uczestnik tego quizu tkwił w błędzie, że całowanie się z osobą żyjącą z HIV stwarza duże ryzyko zakażenia. Natomiast niemal jedna czwarta respondentów uważała niesłusznie, że problem HIV ich w ogóle nie dotyczy.

Ankieta w mediach społecznościowych nie jest najdoskonalszym metodologicznie sprawdzianem wiedzy, ale potwierdza trend wychwycony w badaniu o wysokiej jakości metodologii. Tego rodzaju badanie, "Postawy studentów uczelni podkarpackich wobec HIV/AIDS" zostało zrealizowane od kwietnia do czerwca 2019 roku na terenie 12 wyższych uczelni Podkarpacia, a losową próbę badawczą stanowiło 2764 studentów (1651 kobiety i 1113 mężczyzn).

Studenci mieli za zadanie rozwiązanie testu składającego się z 33 zdań, oceniając je na skali: „prawda”, „fałsz”, „nie wiem”. 26 pytań odnosiła się do dróg zakażenia HIV, a reszta - diagnostyki zakażenia. Podsumowując jego wyniki Maria Łukaszek z Instytutu Pedagogiki Kolegium Nauk Społecznych Uniwersytetu Rzeszowskiego podkreśliła:

w odniesieniu do dróg zakażenia HIV (26 pytań testu) jedna czwarta badanych udzieliła mniej niż połowę poprawnych odpowiedzi;
jedynie niespełna 6 proc. studentów miało dobrą wiedzę o drogach zakażenia HIV - osiągnęło wynik w postaci powyżej 84,6 proc. prawidłowych odpowiedzi;
okazało się, że ankietowani mieli bardzo słabą wiedzę o diagnostyce zakażeń HIV - tylko 1,9 proc. odpowiedziało poprawnie na więcej niż 85,7 proc. pytań;
aż ponad 60,5 proc. badanych udzieliło nie więcej niż dwie prawidłowe w teście sprawdzającym wiedzę z diagnozowania zakażenia HIV.

Sprawdź swoją wiedzę o HIV

Jako ryzykowne, w podkarpackim badaniu, studenci prawidłowo wskazywali najczęściej:

stosunki, gdzie prezerwatywy zakłada się w trakcie aktu seksualnego, dopiero przed ejakulacją (80 proc.),
jednorazowe kontakty seksualne z osobami zakażonymi (74 proc.),
inicjację seksualną kobiety, do której dochodzi z zakażonym partnerem (73 proc.).

Niestety, ankietowani najczęściej nie wiedzieli, że:

kobiety bardziej niż mężczyźni są narażone na ryzyko zakażenia HIV drogą stosunków seksualnych (tylko 20 proc. poprawnych odpowiedzi),
osoba zakażona chorobą przenoszoną drogą płciową (np. chlamydią) jest bardziej narażona na ryzyko zakażenia HIV drogą stosunków seksualnych (41 proc. poprawnych odpowiedzi);
procedura przetaczania krwi w sterylnych warunkach jest gwarancją ochrony przed zakażeniem HIV (37 proc. poprawnych odpowiedzi),
że zakażona HIV matka może wraz ze swoim mlekiem przekazać wirusa dziecku (40 proc. prawidłowych odpowiedzi)
korzystanie z toalet w miejscach publicznych (np. centrum handlowym czy kinie) nie stwarza ryzyka zakażenia się HIV (udzielono jedynie 32% poprawnych odpowiedzi)
ukąszenie komara, który wcześniej ukąsił osobę zakażoną HIV nie jest sytuacją zagrażającą (32 proc. prawidłowych odpowiedzi).

Liczba testów maleje. To bardzo zły znak

Magdalena Ankiersztajn-Bartczak ocenia, że w ostatnich latach nastąpił spadek wiedzy na temat HIV/AIDS.

- Efekty tego spadku wiedzy są widoczne. To dobrze, że jest dostępne bardzo dobre leczenie i jest ono bardzo ważne, ale lepiej stosować profilaktykę, bo wtedy leczenie nie jest potrzebne. Tymczasem na przestrzeni kilku ostatnich lat przybywa nam osób, które są zakażone i trzeba je włączać do programu terapii - mówi.

Podkreśla, że potrzebna jest dobra akcja edukacyjna w szkołach.

- Z tym natomiast są trudności, bo organizacje pozarządowe, które zajmowały się szerzeniem tego rodzaju wiedzy, mają obecnie utrudniony dostęp do szkół - dodaje.

W uzasadnieniu do najnowszej edycji programu zapobiegania i zwalczania HIV/AIDS wskazano, że „roczna liczba badań wykonywanych w kierunku rozpoznania HIV w skali kraju pozostaje na niskim poziomie. Między latami 2016 a 2019 wskaźnik testowania spadł z 3 do 1 na 100 tys. mieszkańców rocznie, co odpowiada tylko około 1 proc. populacji Rzeczypospolitej Polskiej badanej w kierunku HIV”.

Co zrozumiałe, w 2020 roku skłonność do testowania jeszcze zmalała (pandemia COVID-19). Tymczasem zakażenie HIV nawet przez kilka lat może nie dawać żadnych niepokojących objawów. W tym czasie nieświadoma osoba może szerzyć wirusa dalej, narażając i siebie, i innych na rozwój AIDS.

Wspomniany wyżej dokument wskazuje, że pomiędzy 2016 a 2019 rokiem wzrost zakażeń odnotowano zarówno wśród mężczyzn, jak i kobiet, „w tym w grupie kobiet w porównaniu z liczbą zakażeń zarejestrowaną w roku 2016 nastąpił nawet 38 proc. wzrost liczby nowo wykrywanych zakażeń”.

Testy w kierunku HIV można wykonać na terenie całego kraju – anonimowo, bezpłatnie i bez skierowania. Lista placówek dostępna jest na stronie Krajowego Centrum ds. AIDS . Warto pamiętać, że ryzykowne zachowania w kontekście zakażenia HIV to w szczególności:

kontakty seksualne bez prezerwatywy,
chemsex (seks uprawiany pod wpływem substancji psychoaktywnych)
dzielenie się sprzętem do przyjmowania narkotyków i wykonywania tatuażu
kontakty błon śluzowych lub otwartej rany z krwią i/lub wydzielinami narządów płciowych innej osoby.

Od wdrożenia testów w 1985 r. do 31 grudnia 2020 r.: