Akceptuję
W ramach naszej witryny stosujemy pliki cookies w celu świadczenia państwu usług na najwyższym poziomie, w tym w sposób dostosowany do indywidualnych potrzeb. Korzystanie z witryny bez zmiany ustawień dotyczących cookies oznacza, że będą one zamieszczone w Państwa urządzeniu końcowym. Możecie Państwo dokonać w każdym czasie zmiany ustawień dotyczących cookies. Więcej szczegółów w naszej Polityce Prywatności

Zamknij X
Strona główna Felieton

Wulkany i... nanotechnologia


W czerwcu 2003 r. byłem na Sycylii i przyglądałem się pomrukującej jeszcze Etnie po jej potężnej erupcji sprzed kilku miesięcy, kiedy to wyrzucała z siebie ogromne ilości materiału wulkanicznego. Samej lawy podczas tej erupcji wylało się około 10–11 mln m3. Kiedy tam byłem, lawa już zastygła, wziąłem więc sobie kawałek na pamiątkę. Kawałki tej samej lawy zebrał też dr Dang Sheng Su z Fritz-Haber-Institut der Max-Planck-Gesellschaft w Berlinie, by sprawdzić, czy może udałoby się wykorzystać obecne w niej żelazo jako katalizator do produkcji nanowłókien węglowych. Czasami na pozór szalone pomysły prowadzą do rewelacyjnych wyników. Tak też było w tym przypadku.

Rozdrobnioną lawę o grudkach nie większych niż pół milimetra włożono do rury kwarcowej, przez którą przepuszczano wodór. Całość ogrzano do temperatury 700ºC. Proces ten miał na celu zredukowanie tlenków żelaza do metalicznego żelaza. Na powierzchni grudek lawy pojawiły się nanoziarna czystego żelaza, dokładnie takie, jakie są potrzebne do przeprowadzenia syntezy nanowłókien węglowych. Teraz, nie przerywając prowadzonego procesu, do strumienia wodoru dodano etylen. Po dwóch godzinach stwierdzono, że grudki lawy pokryły się węglowymi nanowłóknami o formie wielościennych nanorurek. Na 0,2 g rozdrobnionej lawy nałożono w ten sposób 1,05 g nanorurek. Metoda okazała się więc stosunkowo prosta i… tania. Można ją też bez większych problemów zastosować w dużej hali produkcyjnej.

Zespół dr. Su postanowił pójść dalej i sprawdzić właściwości katalityczne tak otrzymanego nanomateriału węglowego. Okazało się, że jest on lepszym katalizatorem od analogów wytwarzanych innymi metodami. Badania przeprowadzono dla dwóch reakcji, bardzo istotnych z punktu widzenia gospodarczego: odwodornienia etylobenzenu do styrenu oraz odwodornienia 1-butenu do 1,3-butadienu. Styren i 1,3-butadien to ważne substraty do wielkotonażowej produkcji tworzyw sztucznych. W obydwu przypadkach szybkości reakcji były największe przy zastosowaniu nanorurek węglowych wytworzonych na lawie, w porównaniu z innymi nanorurkami, uzyskanymi znacznie droższymi metodami przez takie firmy jak Applied Sciences czy Bayer Materials.

Możliwość utworzenia nanorurek węglowych na żelazie zawartym w lawie nasunęła jeszcze jeden pomysł. A może już w samym wulkanie, gdzie panuje wysoka temperatura, a w gazach obecny jest wodór i węglowodory, dochodzi do produkcji nanowłókien węglowych? Na razie ich nie znaleziono, ale też nie szukano zbyt wnikliwie. Teraz poszukiwania nabrały rozmachu.

 

Szkło wulkaniczne

 

Krawędzie wypływających jęzorów lawy stygną zazwyczaj znacznie szybciej niż cała reszta. To gwałtowne zestalenie uniemożliwia utworzenie struktury krystalicznej, co sprawia, że powstaje materiał podobny do szkła, tzw. szkliwo wulkaniczne. Jednym z najlepiej znanych szkliw wulkanicznych jest obsydian – na ogół czarna szklista skała zbudowana głównie z krzemu i tlenu (razem stanowią ponad 85% wszystkich atomów budujących ten materiał). Resztę tworzą glin, sód, potas, żelazo, magnez i wiele innych pierwiastków w śladowych ilościach, np. bar, tytan, mangan, a niekiedy nawet tor. Dodatki te potrafią zmienić barwę szkliwa, czasami więc staje się ono oliwkowe, pomarańczowe, złociste. Różnokolorowe wtręty przybierają formę pasiastą, wstęgową lub też plamistych wykwitów.

Niezwykłe właściwości ­obsydianu – wyjątkową łupliwość dającą materiał o bardzo ostrych krawędziach i jednocześnie jego dużą twardość – wykorzystywano już w epoce dolnego paleolitu, kiedy to około 700 tys. lat temu wyrabiano z niego topory i tłuki znane chociażby z wykopalisk w rejonie Karandusi w Kenii. Rytualne noże, groty do strzał i włóczni, a nawet zwierciadła z obsydianu służyły Majom i Aztekom. Dzisiaj ich potomkowie używają go do wyrobu rozmaitych ozdób i rzeźb sprzedawanych potem na straganach. Z obsydianu robi się też... ostrza lancetów! Z powodzeniem stosowano je w operacjach chirurgicznych tak precyzyjnych jak operacje oka. Ostrze lancetu z obsydianu jest kilkaset razy ostrzejsze i gładsze od odpowiednika wykonanego z najwyższej jakości stali. Jest też kilka razy lepsze od ostrza diamentowego. Szerokość jego krawędzi ma zaledwie 3 nm grubości!

Może się wydać dziwne, ale dopiero kilka lat temu zaczęto zgłębiać tajemnicę obsydianu, licząc na sztuczne stworzenie podobnego materiału. Początkowo sądzono, że trzeba tylko odpowiednio dobrać skład pierwiastkowy szkliwa. Szybko się jednak okazało, że sprawa jest bardziej skomplikowana. Przetopiony obsydian tracił swoje niezwykłe właściwości i zachowywał się podobnie do typowego szkła. Po uderzeniu pojawiały się głębokie promieniste pęknięcia, inaczej niż w przypadku dziewiczego szkliwa, gdzie dochodziło jedynie do odkruszenia cieniutkiej łuski materiału.

Tajemnica leżała zatem gdzieś głębiej, w strukturze materiału. Postanowił ją rozszyfrować zespół kierowany przez dr. Dorfmana z Clarkson University w Potsdamie (USA), zaprzęgając do pracy całą gamę wyrafinowanych technik umożliwiających zobaczenie tego, co dzieje się na poziomie nanoskali. Wysiłek się opłacił. Okazało się, że w materiale występuje rozbudowana, przestrzenna sieć inkluzji o rozmiarach nanometrowych, które swoją budową chemiczną różnią się od reszty materiału tylko jednym – zawierają około dwa razy mniej tlenu. Prawdopodobnie to właśnie ta specyficzna nanostruktura odpowiada za niezwykłe właściwości mechaniczne obsydianu. Uderzając silnie ostrym narzędziem w powierzchnię szkliwa, odwarstwienie łuski materiału zachodzi właśnie po sieci inkluzji. Niełatwo jednak będzie odtworzyć w laboratorium podobne szkliwo. Chyba że Hefajstos i Wulkan uchylą rąbka swojej tajemniczej technologii. A może kiedyś pozwolą nam poznać jeszcze inne swoje nanotechnologiczne sekrety?

 

Więcej w miesięczniku „Wiedza i Życie" nr 10/2015 »

Tagi: wulkan, lawa, nanotechnologia, wiedza i zycie
Drukuj PDF
wstecz Podziel się ze znajomymi

Informacje dnia: Ograniczenie soli w diecie może być groźne Nie mam jeszcze wniosków na temat pochodzenia Covid-19 Najdokładniejsze systemy satelitarnego transferu czasu Ponad połowa chorych z SARS-CoV2 cierpi na długi covid Zintegrować informacje o logistyce Wystawa "Nie to niebo" Ograniczenie soli w diecie może być groźne Nie mam jeszcze wniosków na temat pochodzenia Covid-19 Najdokładniejsze systemy satelitarnego transferu czasu Ponad połowa chorych z SARS-CoV2 cierpi na długi covid Zintegrować informacje o logistyce Wystawa "Nie to niebo" Ograniczenie soli w diecie może być groźne Nie mam jeszcze wniosków na temat pochodzenia Covid-19 Najdokładniejsze systemy satelitarnego transferu czasu Ponad połowa chorych z SARS-CoV2 cierpi na długi covid Zintegrować informacje o logistyce Wystawa "Nie to niebo"

Partnerzy

GoldenLine Fundacja Kobiety Nauki Job24 Obywatele Nauki NeuroSkoki Portal MaterialyInzynierskie.pl Uni Gdansk MULTITRAIN I MULTITRAIN II Nauki przyrodnicze KOŁO INZYNIERÓW PB ICHF PAN FUNDACJA JWP NEURONAUKA Mlodym Okiem Polski Instytut Rozwoju Biznesu Analityka Nauka w Polsce CITTRU - Centrum Innowacji, Transferu Technologii i Rozwoju Uniwersytetu Akademia PAN Chemia i Biznes Farmacom Świat Chemii Forum Akademickie Biotechnologia     Bioszkolenia Geodezja Instytut Lotnictwa EuroLab

Szanowny Czytelniku!

 
25 maja 2018 roku zacznie obowiązywać Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r (RODO). Potrzebujemy Twojej zgody na przetwarzanie Twoich danych osobowych przechowywanych w plikach cookies. Poniżej znajdziesz pełny zakres informacji na ten temat.
 
Zgadzam się na przechowywanie na urządzeniu, z którego korzystam tzw. plików cookies oraz na przetwarzanie moich danych osobowych pozostawianych w czasie korzystania przeze mnie ze strony internetowej Laboratoria.net w celach marketingowych, w tym na profilowanie i w celach analitycznych.

Kto będzie administratorem Twoich danych?

Administratorami Twoich danych będziemy my: Portal Laboratoria.net z siedzibą w Krakowie (Grupa INTS ul. Czerwone Maki 55/25 30-392 Kraków).

O jakich danych mówimy?

Chodzi o dane osobowe, które są zbierane w ramach korzystania przez Ciebie z naszych usług w tym zapisywanych w plikach cookies.

Dlaczego chcemy przetwarzać Twoje dane?

Przetwarzamy te dane w celach opisanych w polityce prywatności, między innymi aby:

Komu możemy przekazać dane?

Zgodnie z obowiązującym prawem Twoje dane możemy przekazywać podmiotom przetwarzającym je na nasze zlecenie, np. agencjom marketingowym, podwykonawcom naszych usług oraz podmiotom uprawnionym do uzyskania danych na podstawie obowiązującego prawa np. sądom lub organom ścigania – oczywiście tylko gdy wystąpią z żądaniem w oparciu o stosowną podstawę prawną.

Jakie masz prawa w stosunku do Twoich danych?

Masz między innymi prawo do żądania dostępu do danych, sprostowania, usunięcia lub ograniczenia ich przetwarzania. Możesz także wycofać zgodę na przetwarzanie danych osobowych, zgłosić sprzeciw oraz skorzystać z innych praw.

Jakie są podstawy prawne przetwarzania Twoich danych?

Każde przetwarzanie Twoich danych musi być oparte na właściwej, zgodnej z obowiązującymi przepisami, podstawie prawnej. Podstawą prawną przetwarzania Twoich danych w celu świadczenia usług, w tym dopasowywania ich do Twoich zainteresowań, analizowania ich i udoskonalania oraz zapewniania ich bezpieczeństwa jest niezbędność do wykonania umów o ich świadczenie (tymi umowami są zazwyczaj regulaminy lub podobne dokumenty dostępne w usługach, z których korzystasz). Taką podstawą prawną dla pomiarów statystycznych i marketingu własnego administratorów jest tzw. uzasadniony interes administratora. Przetwarzanie Twoich danych w celach marketingowych podmiotów trzecich będzie odbywać się na podstawie Twojej dobrowolnej zgody.

Dlatego też proszę zaznacz przycisk "zgadzam się" jeżeli zgadzasz się na przetwarzanie Twoich danych osobowych zbieranych w ramach korzystania przez ze mnie z portalu *Laboratoria.net, udostępnianych zarówno w wersji "desktop", jak i "mobile", w tym także zbieranych w tzw. plikach cookies. Wyrażenie zgody jest dobrowolne i możesz ją w dowolnym momencie wycofać.
 
Więcej w naszej POLITYCE PRYWATNOŚCI
 

Newsletter

Zawsze aktualne informacje