Innymi metodami wykorzystywanymi do otrzymywania olejków eterycznych są:

1) Ekstrakcja: polega na potraktowaniu surowca substancją, która unosi, rozpuszcza, lub absorbuje składniki aromatyczne olejków. Wśród najczęściej stosowanych substancji ekstrahujących wymienia się np. eter naftowy, benzen lub czterochlorek węgla. W następnych krokach tej metody przeprowadza się usunięcie substancji ekstrahującej przez odparowanie lub rozdzielenie frakcji o różnej gęstości.

Pierwsze laboratoryjne próby ekstrakcji olejków za pomocą lotnych rozpuszczalników przeprowadził w 1835 roku Robiquet. W tym celu zastosował wspomniany eter, a w ślad za nim zaczęto wykorzystywać szereg innych rozpuszczalników organicznych [8]. Pomimo wielu dostępnych rozpuszczalników, tylko część spełnia podstawowe kryteria zastosowania. Rozpuszczalnik do ekstrakcji olejków eterycznych powinien być tani, wykazywać wrzenie w niskiej temperaturze (co zapewnia łatwe oddestylowanie po ukończonej reakcji), a dodatkowo powinien łatwo rozpuszczać składniki wonne ekstrahowanego surowca, ale też nie wchodzić z nimi w reakcje [8].

2) Absorpcja: metoda wykorzystuje zjawisko wchłaniania olejków przez tłuszcze. Surowiec roślinny zalewa się odpowiednim tłuszczem, następnie po kilku dniach olejki, które przeszły do tłuszczu tworzą pachnącą pomadę*. Poszczególne składniki można rozdzielić za pomocą ekstrakcji lotnymi rozpuszczalnikami.

*Pomady: otrzymywane są z materiału roślinnego poprzez ekstrakcję tłuszczem na gorąco lub na zimno (tzw. metoda enfleurage tj. najstarsza metoda otrzymywania olejków eterycznych oparta na zasadzie pochłaniania przez tłuszcze zapachów). W starożytności pomady stosowane były jako gotowe perfumy, a produkowano je z pojedynczych roślin lub ich mieszanin. Konsystencja pomad zależna jest od zastosowanego tłuszczu [7].

3) Maceracja: w metodzie tej do naczyń napełnionych tłuszczem dodaje się surowiec roślinny bądź umieszcza się go w woreczkach płóciennych, które następnie zatapia się w tłuszczu. Stosowane naczynie szklane (może być też żelazne) umieszcza się w łaźni wodnej i podgrzewa do temperatury ok. 50-70 ̊C. Otrzymane w ten sposób pomady traktuje się alkoholem etylowym w celu wyizolowania czystego olejku.

4) Wytłaczanie: polega na wyciskaniu ręcznym lub za pomocą prasy, olejków ze skórek owoców cytrusowych. Wodę i tzw. szlam oddziela się przez dekantację, a później filtrację. Najlepsze efekty w tej metodzie otrzymuje się przez zastosowanie ekstrakcji gazowej w wyniku, której otrzymuje się frakcję aromatyczną o składzie zbliżonym do naturalnego. Frakcja ta charakteryzuje się także dużym stężeniem substancji wonnej. Uszlachetnianie olejków polega na usunięciu frakcji bezwonnej. W wyniku tego działania otrzymuje się tzw. pomadę. Następnie, ekstrakcja pomady za pomocą etanolu, a później jej zagęszczenie daje tzw. absolut*, z którego po ekstrakcji eterem naftowym otrzymuje się konkret** [4].

*Absolut: otrzymywane jej poprzez ekstrakcję konkretów i pomad alkoholem etylowym i oddestylowanie rozpuszczalnika. Absolut produkowany jest z roślin, których ze względów technicznych lub ekonomicznych nie daje się destylować z parą wodną. Zazwyczaj są to gęste ciecze, do których w celu poprawienia konsystencji dodaje się rozpuszczalników kosmetycznych (np. glikol dwupropylenowy). Absoluty błędnie nazywane są „olejkami”, ponadto nie mogą być stosowane w aromaterapii. Wyłącznie w formie absolutów występują m.in. jaśmin, tuberoza, fiołek, mech dębowy i drzewny. W niektórych przypadkach w perfumerii stosuje się równocześnie olejki i absoluty (np. róży, lawendy). Obydwa składniki różnią się znacząco zarówno składem, jak i zapachem. Co więcej, bardzo często absolut daje lepsze efekty zapachowe niż olejek [7].

**Konkret: otrzymywany jest z materiału roślinnego poprzez ekstrakcję rozpuszczalnikiem niepolarnym (np. eterem naftowym) i oddestylowanie rozpuszczalnika. Proces ten często zachodzi pod zmniejszonym ciśnieniem. Konkret stanowi mieszaninę zapachowych składników lotnych oraz wosków. Są to związki stałe lub półpłynne, woskowate (np. konkret jaśminu, konkret fiołka, konkret róży czy konkret lawendy) [7].

Wytłaczanie stosowane jest do otrzymywania jedynie olejków cytrusowych (pomarańczowego, cytrynowego, grejpfrutowego, limetowego i bergamotowego). Olejki wytłaczane charakteryzują się lepszą jakością w porównaniu do olejków otrzymywanych na drodze destylacji z parą wodną. W niektórych miejscach (Hiszpania, Włochy, Afryka Północna) do wytłaczania olejków nadal stosuje się nieskomplikowane urządzenia mechaniczne. Proste metody mechaniczne dostarczają olejków najlepszych jakościowo, gdyż wszelkiego rodzaju procesy zmechanizowane (prowadzone na dużą skalę) powodują, że olejek wydzielany jest wraz z sokiem, który rozpuszcza część najbardziej wartościowych składników olejku [8].

Surowce do produkcji olejków eterycznych

- Kwiaty, pąki kwiatowe (np. olejek jaśminowy, pomarańczowy, lawendowy czy różany)

- Liście i igły (np. olejek pomarańczowy, cynamonowy, z drzewa herbacianego, eukaliptusowy,)

- Łodygi (np. olejek z tataraku)

- Owoce, nasiona (np. olejek muszkatołowy, jałowcowy, kminkowy, kolendrowy)

- Skórka owoców (np. olejek pomarańczowy, cytrynowy i grejfrutowy)

- Korzenie, kłącza (np. olejek z arcydzięgielowy, imbirowy)

- Całe rośliny (np. olejek lawendowy)

- Kora (np. olejek cynamonowy)

- Drewno (np. olejek cedrowy, sandałowy)

-Trawy (np. olejek cytronelowy, lemongrasowy) [4].

W wielu przypadkach ta sama roślina może dostarczać różnych olejków eterycznych. Najlepszym przykładem są olejki z cytrusów, gdzie inny olejek otrzymywany jest ze skórki owoców, inny z kwiatów, a jeszcze inny z liści. Zgodnie z normą ISO 3218 w przypadku, gdy z rośliny można otrzymać więcej niż jeden olejek eteryczny należy podać w jego nazwie, z jakiej części rośliny został on otrzymany np. olejek eteryczny cynamonowy z kory i olejek eteryczny cynamonowy z liści [7].

Zastosowanie olejków eterycznych

Olejki eteryczne znalazły szerokie zastosowanie w przemyśle perfumeryjno-kosmetycznym, przemyśle cukierniczym oraz w lecznictwie. Odpowiednio dobrane i stosowane wywierają bardzo dobry wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne. Dzięki wykorzystaniu w aromaterapii znane są jako podstawowy środek leczniczy w stanach długotrwałego stresu i przemęczenia, a ich główną zaletą jest to, że mogą być równolegle stosowane z innymi środkami farmakologicznymi [8].

Autor: Lidia Koperwas

Literatura

[1]. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) NR 1223/2009 z dnia 30 listopada 2009 r. dotyczące produktów kosmetycznych.

[2]. Thomson KF, Wilkinson SM. Allergic contact dermatitis to plant extract in patients with cosmetic dermatitis. Brit J Dermatol 2000, 142: 84‑88. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10651699

[3]. Kieć‑Świerczyńska M, Kręcisz B, Świerczyńska‑Machura D.  Uczulenie  na  kosmetyki.  Część  I.  Środki  zapachowe.  Med   Pracy 2004, 55: 203‑206. http://cybra.lodz.pl/Content/8367/Medycyna_Pracy_2004_T_55_nr_2_(203-206).pdf

[4]. Flis A., Pikul K., 2013. Olejki eteryczne w kosmetologii. Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie. http://think.wsiz.rzeszow.pl/wp-content/uploads/2013/09/07-THINK-Flis-Pikul-Olejki-eteryczne-w-kosmetologii.pdf

[5]. http://chemia.ug.edu.pl/sites/default/files/_nodes/strona-chemia/17431/files/sep6_2013_b.pdf

[6].http://www.farmacja.cm.uj.edu.pl/documents/41668/102342567/kosmetologia-olejki.pdf/63712bd7-416e-4815-b8e8-7101c44f4c92

[7]. http://pollenaaroma.com.pl/wp-content/uploads/2015/09/Pollena_Aroma_2015_2_spk.pdf

[8]. Piecuch T., Sasinowski M., Nowak A., Dąbrowski J., Kościerzyńska-Siekan G., Dworaczyk J., Zaremba W., 2006. Produkcja i rozpylanie roztworów neutralizujących przykre zapachy w hali podczyszczalni ścieków Przedsiębiorstwa SUPERFISH. Środkowo-Pomorskie Towarzystwo Naukowe Ochrony Środowiska, Tom 8, Rok 2006. http://ros.edu.pl/images/roczniki/archive/pp_2006_016.pdf